Уроки родного языка
план-конспект урока (2 класс)

Темæ: «Гагадыргътæ». Номдар

Урочы нысан:

1. Мырты растдзурынадыл бакусын.

2. Диалогон ныхас аразыныл бакусын.

3. Ног азрмæг равзарын æмæ йæ ныффидар кæнын

Фæстиуджытæ: сабитæ базонгæ  уыдзысты номдартимæ, ног дзырдтæ
базондзысты, зараæ сæ зæрдыл бадардзысты.

Организацион  хай:

- Иронау салам раттын

- Радгæсы бафæрсын: «Ам чи нæй?»

- Фæйнæджы уавæр.

- Урокмæ сабиты æрцæттæ кæнын, иронау сæм дзурын.

Ахуыргæнæг:

Сывæллæттæ, афтæ бакæнæм æмæ кæрæдзийæн балæвар кæнæм хорз зæрдæйы уаг.

Æз худын сымахмæ, сымах худут мæнмæ æмæ худут кæрæдзимæ.

Ног дзырдтæ:

Хæлар, чысыл, фарст, дзуапп дæттын, цуанон, æмбарын, зæрдыл бадарын.

Урочы цыд

I. Фонетикон зарядкæ.

1. Бакæсын сабитæн æмдзæвгæйы скъуыддзаг, бафæрсын: мыртæ - гъ, хъ цы дзырдты æмбалынц, уыцы дзырдтæдзы ссарын.

Райсомæй на кæртмæ

Булæмæргъ тæхы

Хъазлдзæг у йæ зæрдæ
Зарджытæ кæны.

- Æмдзæвгæ ратæлмац кæнын уырыссаг æвзагмæ, цалдæр ахуырдзауæн æй бакæсын кæнын.

2. Хæс. Зæрдыл æрлæууын кæнын æмæ зæгъын дзырдтæ, мыр гь æмæ  хъ - имæ.

Зазгъæм:

 гь - бирæгъ, сæгъ, гагадыргъ, мæнæргъы; хъ - хъæд, хъæлæрдзы, хъус, тæрхъус.

II. Хæдзармæ куыст  равзарын.

1.Сывæллæттæ иумæ зарынц зарæг «Хъæлæрдзы».

Лæмбынæг дæр хъус æрдарын мыртæ  хъ æмæ гь -йыл.

2.Фæйнæгыл  нывтæ (гагадыргътæ).

Сывæллæттæ сæ дзурынц иронау.

3.Ныхасы зарядкæ (диалог).

Саразын скъоладзауты æхсæн диалог:

“Чи цавæр гагадаргътæ  уарзы”.

Сывæллæттæ кæрæдзийы фæрсынц.

Зазгъæм: - Æз уарзын æрыскъæф. Уый у адджын.

Ды та?

Æз та уарзын мæнæргъы. Уый у пайда.

Чи ма уарзы мæнæргъы?

Me фсымæр дæр уарзы мæнæргъы.

Цавæр гагадыргътæ уарзыс?

Æз уарзын хъæлæрдзы. Ды та?

Æз дæр уарзын хъæлæрдзы æмæ ма ноджы мыртгæ.

Уый у пайда.        

Физминутка.

Мах цæуæм, цæуæм, цæуæм,

Зокъотæ æмбырд кæнæм ,

Зокъотæ дæр хин сты,

Къудзиты бын æмбахсынц.

III. Ног æрмæг.

Чиныджы 7 - æм фæлтæрæны цы дзырдбыд ис, уый æххæсткæнгæйæ сабитæ базондзысты, Зонджын Уыг нын цы амоны, уый: номдар.

Бафæрсын сæ: Цавæр фарстытыл дзуапп дæттынц уыцы дзырдтæ?

1. Ахуыргæнæг дзуры.

- Итак, Мудрая Сова знакомит нас с новой темой «Номдар». Номдар значит по-русски имя существительное. Имена существительные - это слова, которые обозначают предметы и отвечают на вопросы: кто? - чи?, что? - цы?

Я хочу обратить ваше внимание на одну отличительную особенность: в осетинском языке - чи? задают только к человеку, все остальные предметы отвечают на вопрос - цы? Приведем примеры с вопросом чи? и цы?

Зæгъæм: чи? -мад, лæппу, чызг, ахуыргæнæг.... цы? - тæрхъус, гагадыргъ, мыст, стъол...

2. Бакусын ног дзырдты растдзурынадыл.

3.Чиныджы 8 - æм фæлтæрæны æмдзæвгæ «Номдарыл» бакусын.

Хас. Æмдзæвгæйы дзырдты  хсæн бирæон нымæц ссарын. (бæлæстæ).

Физминутка.

Иу мæ сæр, дыууæ мæ къухтæ

Иу мæ фындз, дыууæ мæ хъустæ

Кухтæй мах фæкæнæм кусгæ.

Хъустæй мах фæкæнæм хъусгæ.

IV. Фысгæ куыст. Кусæн тетрæдты фæлтæрæн баххæст кæнын.

V. Кæронбæттан хай.

- Хатдзæгтæ скæнын

- бæрæггæнæнтæ сæвæрын.

- х/к бамбарын кæнын.

- æмдзæвгæ «Номдар» аив кæсын зонын.

- ног дзырдтæ раффыссын дзырдуатон тетрæдтæм æмæ сæ сахуыр кæнын.

Хъуысы: Нæртон симды зарæг.

Темæ: Æдамон сфæлдыстад. «Нæртон симды зарæг».

Урочы ныссæнттæ:

1 .Райгуырæн бæстæм, нæ рагфыдæлтæм, не'гъдæуттæм сывавллæттæн рæзын кæнын уарзондзинад.

2.Хистæрæн кад кæнын, кæстæрæн аргъ кæнын.

3.Ирон аивадмæ сæ æрæмхиц кæнын.

Урочы фæлгонц: аив нывтæ «Мад йæ хъæбулимæ», «Саби авдæны», «Ханты цагъд»,

«Одинокий пастух»,презентаци.

Урочы цыд.

  1.Бацæттæгæнæн рæстæг.

  2.Темæ æмæ урочы нысантимæ базонгæ  кæнын.

  3.Абон нæм ис бирæ уазджытæ. Ирон хæдзар та уазазгæй фидауы. Куыд фæзæгъынц уазджыты тыххæй.

-Уазæг-Хуыцауы уазæг!

-Уазæгæн йе'рбацыд йæ бар, йæ ацыд та фысымы бар.

-Уазаг-цæттæ, фысым-авдзæттæ.

Ахуыргæнæг: Цæй уæдæ нæхи ацæттæ кæнæм.

Скъоладзау:

Куы нæуа не'взаг, нал уыдзыстæм мах дæр,

Нæхи сæфтмæ цæмæн бæллæм, зæгъ-ма?

Фæдисонау цæгьдын дзæнгæрæг Ирыл:

О, бахъахъхъæнæм не стырдæр хæзна.

Ахуыргæнæг: Ис ахæмтæ, сæ низы хай сын айсы.

Кæйдæр æвзаг,-

Ды уыдонæй нæ дæ!

Æмæ кæд райсом

Фесæфдзæни ме'взаг,

Уæд абон æз

Мæлæтмæ дæн цæттæ!

Куыд бирæ уарзы поэт, æвæдза, йæ мадæлон æвзаг, йæ зæрдæйы ахæм ныхæстæ кæмæн райгуырд. Ныффыста сæ авайраг поэт Расул Гамзатов. Уæ зæрдæмæ фæцыдысты?  Хъуысы «Ханты цагъд».

Скъоладзау: 

О, фæлæ мæнæн зынаргъдæр сты Цæрукъаты Алыксандры ныхæстæ.

Ирон зæлланг ныхас, дæу айс мæнæй,

Уæд баззаин къуырма æмæ куырмæй.

Нæ арв, нæ зæххæн нал уынин йа хуызтæ.

Æнæ дæу мын мæ къæхтыл ацæуæн дæр нæй!

Скъоладзау:

Байхъусут-ма уæдæ  заманхъуйлаг Чеджемты Æхсары ныхæстæм.

Къостайы тугæй фыст ныхæсты

Æз федтон ивгъуыд дуджы таг.

Куыд хорз, куыд кадджын дæ мæ цæсты,

Нæ ирон мадæлон æвзаг.

Ахуыргæнæг: Цы ис зынаргъдæр, адджындæр мадæлон æвзагæй? Цавæр æмбисæндтæ зонут мадæлон æвзаджы тыххæй?

-Мадæлон æвзаг мадау адджын у.

-Мадæлон æвзаг мадау у.

Йæ мадæлон æвзаг чи нæ уарзы, уымæн уый йа худинаджы гакк у.

Ахуыргæнæг: Куыд æмбарут, цы у мадæлон æвзаг?

 Скъоладзау: Саби куы райгуыры, уæд æппæты разæй фехъусы мады хъæлæс, мады зарæг.

Скъоладзау: Сывæллон дзурын нæма базоны, афтæмæй фæхъусы мады фæлмæн узæлгæ хъæлæсмæ, авдæны зарæгмæ.

Скъоладзау: Мадæлон æвзаджы фæрцы саби банкъары йæ алыварс Дуне.

Ахуыргæнæг: Фыдæй-фыртмæ, фæлтæрæй-фæлтæрмæ  цыдысты авдæны зарджытæ.

Сывæллон-иу уайтагьд айрæзыд, ацы зарджытæ та йын уыдысты хуымæтæг æмæ æнцонæмбарæн.

Сывæллæттæ дзурынц:

Ало-ла, ало-ла

Саби фынæй акæна.

Æцит гина ма та уас,

Йæ баппа йын ма алас.

Бауадз фынæй чысылы

Фена дæ уый йæ фыны.

Йеунæг биццеу пъæр-пъæр æй,

Саулох бæхбæл йе фæууй.

Саргъ нбæл дардзæнæй,

Бæрзонд цулухътæ-къæхтæбæл,

Иегонау ходæ-æ сæрбæл.

Цохъа йа дардзæнæй.

Ахуыргæнæг: Ракæсутма фæйнæгмæ,- Ацы зарæгмæ гæсгæ уæ цæстытыл цавæр ныв ауад?

 Скъоладзау: Сывæллон бады йæ мады хъæбысы.

 Скъоладзау:_Авдæнæй сывæллоны къах разынд æмæ йын дз йæ нана хъазы

Ахуыргæнæг: Сывæллæттæ, зæгъут-ма, чи арæзта зарджытæ? Автор бæрæг сын ис?

-Най. Уыдон сты адæмон сфæлдыстад

-Уæдæ ирон адæмон сфæлдыстады зынгæ бынат ахсынц «Нарты кадджытæ».

-Чи уыдысты Нартæ?

-Кæй зонут Нарты хъайтартæй?

-Чи уыд Нартæн сæ хистæр?

Ахуыргæнæг: Нарты фæсивæдæн сæ симæн фæз хуынди «Зилахар» (ныв). Уæхæдæг ма акæсут.

«Нагртон симды зарæг» хибарæй кæсынц, стæй хъæрæй.

Фæрстытæ, тексты мидис сывæллæттæ куыд бамбæрстой, уый базоныны тыххæй.

Ахуыргæнæг: кæй кой кæнынц зарæджы?

Арах дзы цавæр дзырдтæ фæлхат кæнынц?

Искуы ма сæ фехъуыстат?

(Орæй-дæ, ери-ери-о-рæйдæ).

О, ацы дзырдтæ ис фехъусæн адæмон зарджыты.

Цæмæн зæгъынц: «æрсимæм-ма тымбыл симдæй, æнгом симдæй»?

Куыд æй æмбарут?

Ахуыргæнæг: Абон бакастыстаæм «Нæртон симды» рагон зарæг. Ныртæккæ бакæсдзыстут нырыккон нæртон симды кафт æмæ зарæгмæ (Илурты Римæ).

«Нæртон симдæй æрымысæм...»

Ахуыргæнæг: Уæ зæрдæмæ фæцыд?

Ацы нæртон кафтæй æвдыст цæуы ирон адæмы уæздандзинад, аив уæнгты конд, рæсугъд къахайст.

Блиц-турнир

Ахуыргæнæг: Нарты дзаумæттæ базонын, кæй сты?

(Сыгъзæрин фæткъуы, уадындз, худ).

-Цавæр миниуджытæ уыд фæткъуымæ?

Скъоладзау: Райсомæй сихормæ сигъзæрин фæткуы йæ дидинæг æфтыдта, уымæй изæрмæ рæзти, æмбисæхсæв-иу сцæттæ. Фæткьуыйæ цы рынчын бахордтаит, уый-иу адзæбæх.

-Уадындз кæй музыкалон дзаума у?

Скъоладзау: Ацæмæзы, Уыцы уадындзæй-иу куы ацагъта Ацамæз, уæд æм хъæдтæ, быдыртæ æрыхъуыстой, мæргътæ-иу сæ зарынæй банцадысты.

(Байхъусæм æцæг уадындзмæ. Хъусæм мелодии «Одинокий пастух»-мæ).

Ахуыргæнæг: - Сывæллæттæ, уырыссаг аргъауы дæр ис, уадындзæй дæсны чи цагъта, ахæм лæппу, йæ ном - Лель. (Æвдисын худ).

- Кæй сæры дзаума у?

Скъоладзау: Сырдоны. Уый уыд сайæгой æмæ хинæйдзаг. Мæнгæн æй нæ хуыдтой Нарты фыдбылыз.

Ахуыргсæнæг: - Сывæллæттæ, уæдæ Ирыстоны хъæутæй нæртон ном кæцыйæн ис?

Скъоладзау:- Нартыхъæу.

Цавæр хор хонæм нæртон?

Нартхор. (ныффыссын æй фæйнæгыл).

Цавæр дзырдтæ ма бамбæхстис ацы дзырды?

Нарт, хор, арт, тох, хо, рон...

Ахуыргæнæг: Ирон адæммæ- иу лæппу куы райгуырд, уæд ыл æвæрдтой нæртон ном: Сослан, Уырызмæг æмæ афтæ дарддæр.

 Уæдаæ йæ нæртон ном кадджынæй чи хæссы?

Скъоладзау: Андиаты Сослан. Олимпаг хъæтыты 2 хатты чемпион.

Ахуыргæнæг: Зæгъут-ма, цы пайда у спорты архайын? (сывæллæтты ныхæстæ).

Абоны урокæй уæ зæрдыл цы бадардтат?

 Скъоладзау: ном лæггæнæг нæу, фæлæ хъуамæ алчидæр тырна йæ номы аккаг хорз уæвынмæ.

Скъоладзау:        Нарты Сосланы хъару ис Андиаты

Сосланмæ, æмæ мæн дæр фæнды уый хуызæн суæвын.

Скъоладзау: Нартæй нын баззад рæсугъд симд æмæ уыцы уæздан кафты æгъдау мах дæр дарддæр хæццæ кæндзыстам.

Ахуыргæнæг: Хатдзæг. Нæ уазджытæн стыр бузныг, кæ нæм саккаг кодтой, уый тыххæй. Нæ зæрдæ уын зæгъы, уæ алкæй хаæдзары дæр нæртон гуырдтæ уæд, Ирыстоны та алы хæдзарæй дæр авдæны зарджытæ хъуысæнт.

Хæдзармæ куыст: « Нæртон симды зарæг» зæрдывæрдæй сахуыр кæнын.